" يكي از آيات و نشانه هاي لطف الهي آن است كه براي شما از جنس
خودتان جفتي بيافريد كه در كنار او آرامش يافته و ميان شما انس و
دوستي و رحمت برقرار نمود كه اين نيز براي مردمان متفكر و آگاه از
نشانه ها ي علم و حكمت آشكاراست ". ( سوره روم / 21)
ازدواج و تشكيل خانواده سنگ بناي هرجامعه ي بزرگ انساني است كه در
انجام وظايف فردي و روابط اجتماعي آنها نقش اساسي و بنيادين دارد و
يكي از مهم ترين و زيباترين سنن اجتماعي انسان ها در طول تاريخ است
كه ريشه در فطرت و آفرينش ويژه ي آدمي دارد و تأمين كننده و تعديل
كننده ي بسياري از نيازهاي رواني ، عاطفي ، اجتماعي ، اخلاقي ،
اعتقادي و حتي اقتصادي انسان مي باشد كه در اسلام بسيار مورد تأكيد
قرار گرفته است.
اما بايد اذعان نمود ازدواج اين امر الهي ، اجتماعي و پديده ي
جهاني كه همه ي جوامع سالم بشري و اديان آسماني بر آن تأكيد داشته
و خود نيز ، موضوعي ساده و مقدس است ، در عين حال يك پديده ي
فرهنگي هست كه نزد هر ملتي رنگ خاصي به خود گرفته است . در كشور ما
با وجود عقايد، الگوها و سنت هاي اصيل و ساده ي اسلامي براي ازدواج
، متأسفانه در حال حاضر اين ارزش متعالي و مقدس در چنگال آداب و
رسوم غلط و ضد ارزش ها گرفتار شده است و در طول زمان دستورات ساده
ي اسلام و سنن حسنه ي پيامبر گرامي و ائمه اطهار از روي عدم آگاهي
، مطابق تمايلات و سليقه افراد مختلف جهت داده و چيزي به آن اضافه
شده است . بدان گونه كه امروز ازدواج جوانان در ميهن اسلامي ما بيش
از آن كه بُعد مادي و اقتصادي داشته باشد ، ريشه در ابعاد فرهنگي و
فكري دارد كه تار و پود آن به صورت دامي از ملا ك ها و آداب و رسوم
غلط ، تشريفات و توقعات بيجا و بعضاً خرافي است كه غالباً محصول
چشم و هم چشمي و رقابت هاي مخرب ، تقليدهاي كوركورانه ، مسخ هويت و
كرامت انساني است.
برخي از مهم ترين و عمومي ترين آداب و رسوم وسنت هاي ازدواج بين
خانواده هاي ايراني:
1- ازدواج تحميلي
با اين كه خوشبختانه با افزايش دانش و بينش جوانان و خانواده ها ،
از شدت اين مسئله كه برخلاف اصول اخلاقي و اجتماعي و احكام اسلامي
است ، كاسته شده ، اما هنوز هم در برخي مناطق ، پدر و مادر و
نزديكان داماد ، هر دختري را كه پسنديدند و پيشنهاد نمودند بدون
نظر خواهي معقول از پسر، او را مجبور به ازدواج با آن شخص مي كنند
و بعضي پسرها هم بدون توجه به مشكلات بعدي به راحتي مي گويند هر كه
را شما بخواهيد و هرچه شما بگوييد! در اين خانواده ها عموماً وضع
دختران و مجبور كردن آنها به ازدواج هاي تحميلي ، بسيار وخيم تر
است.
2-
شيربهادر بعضي شهرها و روستاها رسم غلط بر آن است كه قبل از عروسي
براي تهيه مقداري از جهيزيه ، از داماد مبلغي پول نقد به عنوان
شيربها مي گيرند كه خود مانع و مشكل بزرگي براي خانواده هاست و يكي
از آسيب هاي كوچك آن اين است كه خانواده ي داماد درمقابل ، عموماً
انتظار دارند كه جهيزيه مفصلي باز گردانده شود. كاش اين افراد لحظه
اي مي انديشيدند كه شير مادر چيزي نيست كه قابل خريد و فروش باشد.
مهريه
مهريه يك سنت حسنه ي اسلامي است كه از زمان پيامبر اكرم ( صلي الله
عليه واله وسلم ) وجود داشته و تعيين آن مورد تأكيد است . با اين
كه عده اي مي گويند مهريه را چه كسي داد و چه كسي گرفت ، پرداخت آن
عندالمطالبه بر ذمه ي داماد است ؛ يعني هرگاه زن طلب مهريه كرد
شوهر بايد آن را پرداخت كند . در قديم مهريه عموماً ساده و براساس
دستورات اسلامي ، به روال مِهرالسُنه ي حضرت فاطمه زهرا ( س) بوده
است ، اما متأسفانه امروزه بسياري از مردم ، اين سنت پسنديده را
مطابق با تمايلات خود جهت داده اند و مهريه را به عنوان ارزش يك
دختر تلقي مي كنند و به اشتباه مهريه سنگين را پشتوانه اي محكم و
تداوم بخش در زندگي زناشويي مي پندارند. چرا بايد بعضي دختران به
بالا بودن نامعقول مهريه خود افتخارنمايند؟ مگر الگوي زنان ما
فاطمه زهرا (س) نيست ؟ و مگر الگوي ازدواجي كه خدا و رسول خدا و
ائمه اطهارمي پسندند وعقل بر آن صحه مي گذارد و رضايت خلق خدا را
فراهم مي سازد، ازدواج بزرگ مرد تاريخ اسلام حضرت علي ( ع ) با
فاطمه زهرا (س) نيست كه با نهايت تأسف برخي ازدواج ها با تمام
محسنات داماد ، به علت عدم توافق بر سر مهريه و مبلغ آن ، صورت نمي
گيرد.
اين دسته از والدين را بايد آگاه كرد كه دختر ، و زندگي او كالاي
مورد معامله نيست تا بر سر مبلغ مهريه اش بحث كنند و بايد بدانند
كه طلب كردن مهريه ي سنگين، نشانه عدم اعتماد و اطمينان كمتر است و
بهانه اي براي ايجاد انتظار نامعقول و جهيزيه ي خارج از توان ، كه
همه ي اينها از آفت هاي ازدواج و آسيب هاي فرهنگي و اجتماعي آن
محسوب مي شوند.
3-
جهيزيهجهيزيه بايد سبك ، ساده و در حد ضروريات اوليه ي شروع زندگي
جديد باشد همان گونه كه جهيزيه حضرت فاطمه زهرا( س) به روايتي هفده
قلم بوده است كه در آن زمان به 63 درهم خريداري شده است و اين هم
از سنت هاي حسنه ي اسلامي است كه به تدريج از هدف اصلي دورشده و
متأسفانه در زمان ما يكي از مشكلات ازدواج شده است ، بدانگونه كه
برخي خانواده ها به جهيزيه عروسشان با وسواس توجه مي كنند و اگر آن
را نپسنديدند مايه ي سرشكستگي خود و خانواده خود تصور مي كنند و
ارزش عروس خود را با وجود فضائل اخلا قي فراوان به جهيزيه اش مي
شناسند! و توقع دارند كه به اصطلاح از شير مرغ تا جان آدميزاد
همراه خود بياورد ! تا جايي كه ديده شده است پدري يكي از كليه هاي
خود را براي تهيه جهيزيه دختر خود فروخته است و يا دختري به علت
فقر و عدم توانايي تهيه ي جهيزيه ، از ازدواج صرف نظر كرده است .
به علاوه بسيار مشاهده مي شود كه بعضي از وسايلي كه به عنوان
جهيزيه با هزينه هاي كمرشكن تهيه شده است، سال ها دست نخورد ه
مانده و فقط به نمايش درآمده است .
4-
تجمل و تشريفات دست و پاگيربايد نهضتي برضد ازدواج هاي پر خرج و
تشريفاتي به وجود آورد كه هزينه هاي زيادي را مي بلعد و نابود مي
كند و انگيزه اي جز چشم و هم چشمي و رقابت هاي مخرب ندارد. بايد با
الهام از دستورات عالي اسلام با هرگونه تجمل پرستي و خرج تراشي هاي
بي دليل در امر ازدواج به شدت مبارزه كرد. بايد در فرهنگ عمومي اين
باور ايجاد شود كه خرج تراشي و هزينه هاي زياد در مراسم مختلف
ازدواج نه دليل شخصيت ، نه نشانه ي آبرو و نه موجب تحكيم پيوند
زناشويي است . ريشه ي بسياري از كدورت ها ، اختلافات خانوادگي و
جدايي ها را بايد در همين آداب و رسوم غلط ، در همان شب هاي جشن و
سرور پرخرج ، تقيد به مشتي آداب و رسوم غلط و توقعات بيجا و توجه
افراطي به ظواهر مادي به هنگام خواستگاري جستجو كرد. افسوس كه
تقليدهاي كوركورانه ، چشم و هم چشمي ها، آبروهاي خيالي بدتر از هر
بي آبرويي و خواب هاي خرگوشي مرگبار، بعضي مغزها را منجمد كرده و
از درك حقايق و واقعيت هاي ازدواج باز داشته است كه حاصلي جز
اضطراب ، افسردگي ، تظاهر و زندگي بي روح و نشاط و اختلالات عصبي و
رواني ندارد.
اما در پيوندي كه دختر و پسر از روي شناخت ، با يكديگر صميميت و
تفاهم داشته و والدين آنها بدون سختگيري هاي بيجا و پس از مشاوره و
بررسي آن را تصويب مي كنند و در يك محفل شاد و دوستانه و صميمانه
برگزار مي شود، نيازي به تشريفات كمرشكن ، پيرايه هاي ابلهانه ،
تجملات و مخارج رويايي و افتخارات موهوم ندارد. مسلم است كه در
چنين ازدواجي ، كه بهتر است آن را ازدواج اسلامي و طبيعي بناميم ،
نه از مهريه هاي كمرشكن و جهيزيه هاي ريز و درشت خبري هست ، نه از
شيربها و طلا و جواهرات زياد و گران قيمت و هداياي سرسام آور و
آينه شمعدان هاي غير ضروري ، خريدهاي آن چناني قبل از عقد براي
عروس و خانواده ي او ، تقديم و ارسال هدايا در اعياد و روزهاي خاص
و بالاخره تشريفات و اسراف هاي مراسم عقد و عروسي با هزينه هاي
سنگين و...
نكته عجيب و قابل تأمل و تحقيق اين است كه گروه عمده اي از خانواده
ها كه از اين پيرايه ها و تشريفات زايد و كمر شكن شكايت دارند،
ناله مي كنند و درمقام بحث با اين گونه آداب و رسوم غلط و دست و پا
گير مخالفت مي ورزند ، در عين حال غالباً به آنها پاي بندند و
زماني كه خود به عنوان والدين پسر يا دختر در موقعيت قرار مي گيرند
صورت مسئله را پاك كرده در دام آن تارهاي عنكبوتي افتاده و به
مصيبت و خطا گرفتار مي شوند . شايد بتوان گفت كه يكي از دلايل اين
تضاد عقيده و عمل ، عدم شهامت كافي و ضعف اراده و تفكر و ايمان
آنها به مبارزه و شكستن سنت ها و آداب و رسوم موهوم وغلط است.
فرانسيس بيكن فيلسوف انگليسي قرن 17 ميلادي ، خطا هاي مبتلا به ذهن
آدميان را كه در تحصيل علم و آگاهي و كشف حقيقت ، مايه گمراهي
انسان مي شوند بت ناميده و از آنها به عنوان بت هاي طايفه اي ،
شخصي ، بازاري و نمايشي نام برده است. اين گونه آداب و رسوم و سنت
هاي ناپسند و انحراف از فطرت خداوندي و اسلامي را نيز از جمله بت
هاي فرهنگي و فكري امروز ميهن اسلامي مي توان ناميد كه نياز به بت
شكن و قهرمان هاي فرهنگي و فكري دارد و درمانش هم بازگشت به سنن
اصيل اسلامي است.