تحلیل و
بررسی مسائل مربوط به ازدواج و خانواده
عنوان مقاله :
معيار انتخاب همسر
(فرج اللهى، فرج الله؛)
«هر وقت پسرى به خواستگارى دخترتان آمد، اگر از دين و اخلاق او
راضى بوديد، دخترتان را به او تزويج كنيد و اگر نكنيد، فتنه و فساد
بزرگى را باعثشدهايد» . امام باقر عليه السلام
ازدواج كه يك امر طبيعى و خواسته تمام انسانها و مطلوب همگان است،
به فراخور جوامع مختلف، معيارهاى گوناگونى دارد كه نشات گرفته از
فرهنگها و آداب و رسومى است كه در آن جوامع وجود دارد . مثلا معيار
ازدواج در جوامع غربى غير از معيارهاى شرقيها و همچنين معيارها در
ميان پيروان اديان مختلف، تفاوت زيادى باهم دارد حتى در جوامع
مذهبى هم معيارها متفاوت است و بالاخص در ميان مسلمانان هم به خاطر
دورى از فرهنگ غنى اسلام و قرآن و اهل بيت عليهم السلام معيارهاى
اسلامى و الهى جاى خود را به معيارهاى غربى و مادى داده است .
چنانكه ما شاهد هستيم در جامعه اسلامى ما با وجود داشتن فرهنگ
پربار قرآن و اهل بيت عليهم السلام كسانى هستند كه معيار خود را در
انتخاب همسر، معيارهاى ماهوارهاى و اينترنتى قرار داده و از هويت
اسلامى و ايرانى خود بيگانه شده و از اين طريق صدمهاى به كشور و
فرهنگ خود مىزنند كه هيچ دشمن خارجى نمىتواند بزند; چرا كه
زيربناى جامعههاى بزرگ; همان جامعه كوچك خانواده است كه به وسيله
تشكيل آن فرزندانى تحويل جامعه داده مىشود كه آينده سرنوشت كشور و
هويت اسلامى به دست آنان سپرده مىشود .
معيارهاى ازدواج در جامعه مادى
در جامعههاى مادى و اشخاصى كه مادى فكر مىكنند، به خيال خود
ازدواج را تنها رسيدن فيزيكى پسر و دختر به همديگر مىدانند و
ازدواجهائى را پايهريزى مىكنند كه غير از ماديات به چيز ديگرى
فكر نمىكنند و در واقع مقصودشان يك نوع تجارت است مانند مهريههاى
سنگين و ملك و مستغلات و ماشين و شيربها و در نظر گرفتن ثروت خود و
اطرافيان طرفين و يا پست و مقام يكديگر و يا ازدواجهائى كه از روى
هوا و هوس بنا نهاده مىشود مانند ديدن يك ژشتخاص از يك دختر و
پسر در دانشگاه يا كنار خيابان و ... . و يا ازدواجهائى كه در اثر
خواندن مشخصات دختر و پسر در يك مجله يا ژورنال و يا روزنامه كه
متاسفانه بيشترين طلاقها نتيجه همان ازدواجهائى است كه زيربناى آن
را تفكر ماديگرايانه تشكيل مىدهد . و فكر مىكنند كه كامجوئى و
خوشبختى بشر فقط در رنگ پوست و درهم و دينار و كاخهاى مجلل فراهم
مىشود .
يكى از كسانى كه همه چيز را در ماديات مىديد، «معاوية بن ابى
سفيان» بود كه «ميسون» (مادر يزيد) را كه دختر زيبا و ماهروى
مسيحى بود و در هواى لطيف و آزاد كوهستانها و صحراهاى سبز و خرم
شام بزرگ شده بود، گمان مىكرد كه در كاخ سلطنتى خود، او را خوشبختخواهد
كرد (1). اما وقتى معاويه او را محزون و بىقرار ديد، متوجه
رؤياهاى پوچ خود شد و به او گفت: تو از اين كه در سلطنتبزرگى هستى،
خوشحال نيستى؟ «ميسون» در جواب معاويه اشعارى سرود و فهماند كه
كاخنشينى و تشريفات و ... . او را خوشبخت نكرده است . اينك ترجمه
اشعار:
«خانهاى كه در تنگناى آن، روحها خفقان پيدا مىكند، پيش من از
كاخى بلند ...
پوشيدن لباس درشت، پيش من از پوشيدن لباسهاى شفاف ...
خوردن خشكهنانى در خانهاى شكسته، از گرده نان تازه در كاخ ... .
صداى بادهايى كه از هر بيابانى مىوزد، از آهنگ دف و چنگ ...
سگى كه در كنار من عوعو مىكند، از گربه الفت گرفته ... .
شترى كه كينهتوز و دشوار است، از استر رام ... .
مردى كريم و لاغراندام از عموزادگان، از مرد مقتدر محبوبتر است»
(2).
معيار قرآن در انتخاب همسر
اسلام كه كاملترين مكتبها است و به وسيله آخرين سفير الهى توسط
جبرئيل امين به صورت كتاب زندگى يعنى قرآن مجيد به بشر عرضه شده،
در انتخاب همسر ايدهآل، معيارى را فراروى بشر قرار داده است كه
اگر مرد و زن مسلمان به مكتب انسانساز خود عمل كند و دستورات قرآن
و اهل بيت را گردن نهد، مىتواند همسر ايدهآل خود را انتخاب و به
آرامش كامل و سعادت دنيا و آخرت نائل شود .
مىدانيم كه دو قطب منفى مغناطيس يكديگر را جذب نمىكنند و براى
جذب و انجذاب از جهتى سنخيتيا تجانس و از جهتى تضاد و يا عدم
تجانس لازم است، در مساله گزينش همسر نيز همين قاعده حكمفرماست .
اما از سوى ديگر چند نوع تجانس و سنخيت نيز لازم است چنانكه خداوند
متعال در باره سنخيت در انسان بودن زن و مرد در قرآن مجيد مىفرمايد:
«يا ايها الذين اتقوا ربكم الذي خلقكم من نفس واحدة و خلق منها
زوجها و بث منهما رجالا كثيرا و نساء ... .» (3).
«اى مردم «از (مخالفت) پروردگارتان بپرهيزيد! همان كسى كه همه شما
را از يك انسان آفريد; و همسر او را (نيز) از جنس خود او خلق كرد و
از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمين) منتشر ساخت ...» .
و همچنين به نظر قرآن بايد دختر و پسر از نظر ايمان هم سنخيت داشته
باشند، زيرا چگونه ممكن استيك انسان با ايمان با يك انسان بىدين
زندگى مشتركى را شروع و به سرانجام برساند . چنانكه مىفرمايد:
«و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمن و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو
اعجبتكم و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا و لعبد مؤمن خير من مشرك
و لو اعجبكم اولئك يدعون الى النار و الله يدعوا الى الجنة و يبين
آياته للناس لعلهم يتذكرون» (4).
«با زنان مشرك و بتپرست، تا ايمان نياوردهاند، ازدواج نكنيد! (اگرچه
جز به ازدواج با كنيزان، دسترسى نداشته باشيد; زيرا) كنيز با ايمان،
از زن آزاد بتپرست، بهتر است، هرچند (زيبايى، يا ثروت، يا موقعيت
او) شما را به شگفتى آورد . و زنان خود را به ازدواج با مردان بتپرست،
تا ايمان نياوردهاند، درنياوريد! (اگرچه ناچار شويد آنها را به
همسرى غلامان با ايمان درآوريد; زيرا) يك غلام با ايمان، از يك مرد
آزاد بتپرست، بهتر است; هرچند (مال و موقعيت و زيبايى او) شما را
به شگفتى آورد . آنها دعوت به سوى آتش مىكنند; و خدا دعوت به بهشت
و آمرزش به فرمان خود مىنمايد نشانههاى خويش را براى مردم روشن
مىسازد، شايد متذكر شوند!» .
همچنين در مورد سنخيت زن و مرد در احصان (عفت) كه زن و مرد هر دو
بايد عفت كامل داشته باشند و پاكدامنى را در مورد يكديگر مراعات
كنند، مىفرمايد:
«مرد زناكار جز با زن زناكار يا مشرك ازدواج نمىكند; و زن زناكار
را، جز مرد زناكار يا مشرك، به ازدواج خود درنمىآورد; اين كار بر
مؤمنان حرام است» (5).
همچنين در آيه پنجسوره مائده مىفرمايد:
«... زنان پاكدامن از مسلمانان، و زنان پاكدامن از اهل كتاب،
حلالند; هنگامى كه مهر آنها را بپردازيد و پاكدامن باشيد ... .» .
از اين آيه معلوم مىشود كه حتى در مورد ازدواج با اهل كتاب نيز
سنخيت از نظر پاكدامنى لازم است (6).
معيار انتخاب همسر در احاديث
در كلمات گهربار پيامبر گرامى اسلام و ائمه اطهار عليهم السلام در
مورد معيار انتخاب همسر به همشان بودن دختر و پسر با تعبير «كفو»
تكيه شده است، زيرا مقصود از ازدواج تنها آميزش فيزيكى نيست، بلكه
اتحاد جانها و روانها نيز لازم است . چگونه ممكن است دو انسانى كه
هيچ تشابه روانى ندارند، بتوانند عمرى را با تفاهم زير يك سقف
زندگى كنند . پس همطراز و همشان بودن زن و مرد يكى از شرائط
خوشبختى در ازدواج است .
در حديثى ديگر از امام صادق عليه السلام آمده: «المؤمنون بعضهم
اكفاء بعض» (7). «اشخاص با ايمان نظير يكديگرند» .
در مورد ازدواج حضرت زهرا عليها السلام كه بزرگان و ثروتمندان قريش
به خواستگارى آنحضرت مىآمدند، پيامبر فرمود: «انما انا بشر مثلكم
اتزوج فيكم و ازوجكم الا فاطمة فان تزويجها نزل من السماء» (8). «پيامبر
فرمود: من بشرى مثل شما هستم از شما زن مىگيرم و به شما زن مىدهم
مگر فاطمه زهرا كه دستور تزويج او از طرف خدا بايد نازل شود» .
و همچنين امام صادق عليه السلام در باره ازدواج آن حضرت فرمود: «لولا
ان الله خلق فاطمة لعلى ما كان لها على وجه الارض كفو» (9). «اگر
خداوند حضرت فاطمه را براى على عليه السلام خلق نكرده بود، كفوى
براى او پيدا نمىشد» .
معنى كفو (همشان)
معنى «كفو» در لغتيعنى مانند و مثل و نظير يكديگر بودن .
اما چنانكه از كلمات حضرات معصومين عليهم السلام برمىآيد، مقصود
از همشان بودن در احاديث، همان همشان بودن در ايمان است نه داشتن
مال و منال و پست و مقام پسرها و دختر يا اطرافيان آنان . چنانكه
در حديثى از امام باقر عليه السلام مىخوانيم:
«اذا جائكم من ترضون خلقه و دينه، فزوجوه الا تكن فتنة فيالارض و
فساد كبير» (10).
«هر وقت پسرى به خواستگارى دخترتان آمد، اگر از دين و اخلاق او
راضى بوديد، دخترتان را تزويج كنيد و اگر نكنيد، فتنه و فساد بزرگى
را باعثشدهايد» .
معلوم مىشود از نظر اسلام خانوادهاى پست است كه دين و اخلاق در
آن حاكم نباشد .
قرآن و اهل بيت عليهم السلام معيار در انتخاب همسر را همشان بودن
در ايمان و حسن خلق قرار داده است چرا كه زن و مرد نسبتبه همديگر
حقوقى دارند كه بدون ايمان و حسن خلق و معاشرت امكان ادامه زندگى
نيست .
وظيفه مرد نسبتبه زن
مرد نسبتبه زن غير از همخوابگى، دو وظيفه مهم ديگر دارد: 1 . اداى
نفقه: يعنى هزينه زندگى زن را فراهم كند اعم از لباس و خوراك و
مسكن و ... . 2 . حسن معاشرت: مرد هميشه با زن خود مهربان و با
اخلاق حسنه برخورد نمايد . چنانكه خداوند متعال مىفرمايد: «و
عاشروهن بالمعروف ...» . «با زنان خود بهطور شايسته رفتار كنيد»
(11).
و همچنين در حديثى آمده: «خدا رحمت كند بندهاى را كه ميان خود و
زنش روابط حسنه برقرار كند زيرا خداوند سرنوشت زن را به دست او
سپرده است و او را موظف به سرپرستى وى ساخته است» (12).
وظيفه زن نسبتبه مرد
اما زن نيز نسبتبه مرد دو وظيفه دارد: 1 . حفظ مال و ناموس شوهر:
يعنى حافظ مال و ناموس مرد در حال حضور و غيبت او باشد . 2 . قنوت:
يعنى تمكين و اطاعت زن از شوهر در هر حال . «. . فالصالحات قانتات
حافظات للغيب ...» «. . زنان صالح زنانى هستند متواضع در برابر
شوهر و در غياب همسر حافظ اسرار و ناموس شوهر ...» (13). در اهميت
مساله قنوت در حديثى مىخوانيم: «زنهايى كه باردارى و وضع حمل و
شيردادن و مهربانى به فرزندان، از ويژگىهاى آنهاست! اگر نسبتبه
شوهران رفتار ناروا نمىكردند، نمازگزار آنها به دوزخ نمىرفت»
(14).
بررسى و تحقيق پيش از ازدواج
مساله ازدواج و تشكيل خانواده موضوعى استحياتى; و غالبا براى هر
كس يك بار در طول زندگيش اين فرصت پيش مىآيد . حياتى بودن امر
ازدواج از اين نظر است كه زن و مرد و يا دختر و پسر مىخواهند براى
خود شريكى در زندگى انتخاب نمايند . شريكى كه تا پايان عمر با او
خواهند بود و از همه اسرار و رموز زندگى يكديگر باخبر و آگاه
خواهند شد . و در سختىها و خوشىها با او همدم خواهد بود .
بنابراين عقل حكم مىكند كه درباره همسر آيندهاش تحقيق نمايد، در
خصوصيات اخلاقى و ويژگيهاى روحى او بررسى نمايد و مطالعه كند كه
اين همسر كيست و هويتش چيست؟
امام جعفر صادق عليه السلام مىفرمايند:
زن همانند گردنبندى است كه به گردن انسان افكنده مىشود، انديشه كن
ببين چه چيزى را به گردن خود مىافكنى (15).
در اين مورد استفاده از مشاوره با افرادى آگاه و با ايمان و
بررسيهاى دقيق و قابل اعتماد جهت آگاهى از حالات يكديگر، وظيفه
اصلى و شرط اول است، تا صداقت و ايمان واقعى و هماهنگ بودن در روش
صحيح زندگى و سازگارى با واقعيتها براى طرفين روشن شود .
پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در اين باره فرموده است:
«بپرهيزيد از آن گلى كه در مزبله روئيده باشد . پرسيدند: يا
رسولالله گلى كه در مزبله روئيده به چه معناست؟ فرمودند: زن
زيبايى كه در خانواده پستى تربيتشده باشد» (16).
پىنوشت:
1) معاويه از اين وصلت، هدف سياسى نيز داشت زيرا ميسون از قبيله
مسيحىالاصل بنىكلب بود و او بدين وسيله مىخواست هوادارى اين
قبيله را در كشمكشهاى سياسى جلب كند .