فلسفه و حکمت بیشتر احکام و مقرارت اسلام براى ما مشخص نیست و تنها از باب
تعبّد آن ها راپذیرفته ایم ,و چون خداوند متعال و نبى گرامى اسلام (ص) و
ائمه اطهار(ع) فرموده اند یقین داریم تمام دستورات آن ها مبتنى بر مصالح و
مفاسد واقعی است ;از این رو با جان و دل از آن هااطاعت مى کنیم اگر چه علت
گفتارشان را ندانیم . مثلا ما از دستورات دکتر که مى گوید: فلان دارو را
بخور, فلان آمپول را تزریق کن و از خوردن فلان غذا خوددارى کن و..., پیروی
می کنیم با این که نمى دانیم خاصیت فلان دارو و آمپول چیست ؟
جهر و اخفات در نماز نیز تعبدى است و ما فلسفه آن را به طور کامل نمى دانیم
. البته وقتى به روایات مراجعه مى کنیم به اشاراتى ازناحیه ائمه معصومین
(ع) و شخص پیامبر اکرم (ص) برخورد مى کنیم , لکن نمى توان آن راعلت حقیقى و
فلسفه واقعى جهر و اخفات دانست . به این معنا که تمام فلسفه و حکمت در آن
خلاصه شود و چیز دیگری نباشد.
محمد بن حمران یا محمد با عمران از امام صادق علیه السّلام علت بلند خواندن
حمد و سوره را در بعضى نمازها وآهسته خواندن آن را در بعض دیگر پرسید. حضرت
فرمود: وقتى که پیامبر (ص) را به آسمان بردند, اولین نمازى که خداوند بر او
واجب نمود, نماز ظهر روز جمعه بود و فرشتگان بر او اقتدا کردند. خداوند
براى این که عظمت نماز ظهر روز جمعه را به ملائکه نشان دهد به پیامبر (ص)
فرمان داد حمد و سوره را بلند بخواند. دومین نمازى که بر او واجب نمود نماز
عصر بود, ولى چون کسى بر پیامبر (ص) اقتدا نکرده بوده دستور رسید که آهسته
بخواند و بعد نماز مغرب و همین طور عشا را بر او واجب نمود و گروهى
ازفرشتگان نیز به او اقتدا کردند. باز دستور رسید که بلند بخواند و سپس
وقتى به زمین رسید موقع صبح بود و براى این که عظمت نماز صبح را براى مردم
تبیین کند به پیامبر (ص) امر فرمودند که حمد و سوره را بلندبخواند.... (1)
درمورد خانم ها می تواند به جهت حرمت ایشان و نرسیدن صدا به نامحرمان این
حکم برداشته شده باشد و دیگر بر آن ها واجب نباشد.همان گونه که در برخی
احکام دیگر نماز غیر از بلند و آهسته خواندن برخی اختلافات جزئی وجود دارد
و اعمال مستحب در مورد زنان و مردان در مواردی جداگانه است.
بنا براین بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى مغرب و عشاء و صبح بر اساس
روایات است که فقهاى عظام به آن ها استدلال کرده اند و مشهور علما بر این
عقیده اند, ولى تعدادى از فقها مانند سیدمرتضى به واجب نبودن قرائت
جهریه(بلند خواندن) فتوا داده اند و برخی از علما نیز به این حکم گرایش
دارند و آن روایات صحیح را نیز حمل بر استحباب جهرکرده اند نه وجوب آن .
برخی برای وجوب جهر چنین گفته اند که چون در نمازهاى مغرب و عشاء و صبح هوا
تاریک است بلند خوانده مى شود تا کسانى که در مسجد یا اتاق عبور مى کنند
بفهمند که کسى این جا است و نماز مى خواند و نیز گفته اند به این جهت نماز
را بلندمى خوانند تا دیگران ساکت بشوند, اما این سخنان نمی تواند چندان
موجه و پذیرفته باشد . بنابراین بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى صبح و
مغرب وعشاء وجه کاملا مشخصى ندارد و صرف تعبد است (2).
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
(1) صدوق , علل الشرائع , ج 2 ص 17و 18
(2) آیة الله حکیم , مستمسک العروة الوثقى , ج 6 ص 198با تلخیص